Bộ luật Hồng Đức (còn gọi là Quốc triều hình luật) được ban hành dưới triều vua Lê Thánh Tông (thế kỷ XV) – là một trong những bộ luật toàn diện và tiến bộ bậc nhất trong lịch sử Việt Nam cổ đại. Mặc dù không có một chương riêng về y tế như pháp luật hiện đại, song trong nhiều điều khoản, bộ luật đã thể hiện những quy định mang ý nghĩa y học, nhân đạo và bảo vệ sức khỏe con người.
1. Bảo vệ khu vực sắc thuốc và ngự thiện (an toàn dược – thực phẩm trong cung đình)
Trích (Điều 51 – chương liên quan đến cung cấm):
“Người tự tiện vào nơi sắc thuốc và nơi nấu ăn của nhà vua thì phải đày đi châu xa.”
Diễn giải: Khu vực nấu ăn và sắc thuốc ngự được bảo vệ nghiêm ngặt nhằm phòng ngừa đầu độc. Ngay cả quan chức ra vào không đúng quy định cũng bị xử phạt. Đây được xem là quy định cổ xưa liên quan trực tiếp đến an ninh dược phẩm và an toàn thực phẩm trong cung đình.
2. Trách nhiệm nghề nghiệp của thầy thuốc ngự (sai sót khi kê hoặc bốc thuốc ngự)
Trích (chương Vi chế):
“Chế hay bốc các vị thuốc ngự mà lầm không đúng đơn thuốc… thì thầy thuốc phải buộc tội lưu.”
Diễn giải: Với các đơn thuốc dành cho vua, nếu thầy thuốc kê sai hoặc bốc nhầm sẽ bị xử phạt nặng (tội lưu – đày đi xa). Điều này thể hiện yêu cầu khắt khe về an toàn và trách nhiệm trong hành nghề y dược, đặc biệt ở cấp bậc ngự y.
3. Bảo vệ phụ nữ mang thai (yếu tố sức khỏe – sản khoa trong thi hành án)
Trích (Điều 680):
“Đàn bà phạm tội tử hình trở xuống, nếu đang có thai thì phải để sau 100 ngày mới đem hành hình.”
Diễn giải: Quy định thể hiện tính nhân đạo, bảo vệ sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh. Phụ nữ mang thai được hoãn thi hành án cho đến 100 ngày sau sinh; nếu làm trái, quan ngục phải chịu tội. Đây là một trong những điều luật cổ sớm nhất về quyền được sinh con an toàn của phụ nữ.
Kết luận
Những điều luật trên cho thấy tư tưởng tiến bộ của nhà Lê trong việc bảo vệ sức khỏe con người và đề cao đạo đức nghề nghiệp y dược. Dù ra đời cách đây hơn 500 năm, Bộ luật Hồng Đức vẫn phản ánh những giá trị nhân đạo và khoa học đáng trân trọng – đặt nền móng cho truyền thống y đức và quản lý y tế Việt Nam sau này.