Raymond Vahan Damadian (1936–2022) là một nhà khoa học người Mỹ gốc Armenia – người đã đặt nền móng cho công nghệ chụp cộng hưởng từ (MRI), một trong những công cụ chẩn đoán hình ảnh hiện đại và quan trọng bậc nhất trong y học ngày nay.
Tuổi thơ và nền tảng học vấn đa ngành
Damadian sinh ngày 16 tháng 3 năm 1936 tại Forest Hills, New York. Dù được đào tạo từ nhỏ để trở thành một nghệ sĩ violin, ông lại sớm bộc lộ niềm đam mê sâu sắc với các môn khoa học tự nhiên. Sau khi tốt nghiệp chuyên ngành Toán học tại Đại học Wisconsin – Madison vào năm 1956, ông tiếp tục lấy bằng Thạc sĩ Y khoa tại Trường Cao đẳng Y khoa Albert Einstein (New York) vào năm 1960.
Đam mê nghiên cứu đưa Damadian đến với các chương trình đào tạo chuyên sâu: ông từng là nghiên cứu sinh về thận học tại Đại học Washington, nghiên cứu sinh lý sinh tại Đại học Harvard, nơi ông tiếp tục đào sâu vào các môn vật lý, hóa lý và toán học. Sau đó, ông tiếp tục nghiên cứu về hóa sinh tại Trường Y khoa Không gian (San Antonio, Texas). Sau một thời gian phục vụ trong lực lượng không quân, ông trở lại với sự nghiệp học thuật tại Trung tâm Y khoa Downstate của Đại học New York vào năm 1967.
Khởi nguồn ý tưởng MRI từ một lý thuyết sinh học
Dựa trên những kiến thức liên ngành về sinh học, vật lý và hóa học, Damadian đã phát triển một lý thuyết sinh học mới có tên “Ion Exchanger Resin Theory”, lý giải hoạt động của tế bào sống qua sự trao đổi ion. Đây chính là nền tảng giúp ông khám phá ra một hiện tượng sinh học độc đáo liên quan đến cộng hưởng từ hạt nhân (NMR).
Năm 1971, Damadian công bố bài báo khoa học trên tạp chí Science, trong đó ông chứng minh rằng tế bào ung thư và tế bào thường phản ứng khác nhau trước tín hiệu NMR. Từ đó, ông đề xuất ý tưởng táo bạo: sử dụng tín hiệu NMR để phát hiện khối u – một khái niệm chưa từng có trong y học thời điểm đó.
Từ ý tưởng đến thiết bị thực tiễn
Không dừng lại ở mặt lý thuyết, vào năm 1974, Damadian đã thiết kế một thiết bị đầu tiên dùng tín hiệu NMR để phát hiện khối u và đăng ký bằng sáng chế tại Mỹ. Tuy nhiên, thiết bị ban đầu này chưa thể tái tạo hình ảnh cơ thể – một bước tiến được thực hiện sau đó bởi hai nhà khoa học Paul Lauterbur và Peter Mansfield, những người phát triển thành công kỹ thuật dựng ảnh từ tín hiệu NMR – đặt nền móng cho công nghệ MRI hiện đại.
Mặc dù không nhận được giải Nobel như hai đồng nghiệp nói trên, nhưng chính Damadian là người đầu tiên chế tạo thành công máy MRI toàn thân đầu tiên trên thế giới vào năm 1977, mang tên “Indomitable”.
Thương mại hóa và di sản để lại
Năm 1978, Damadian thành lập công ty FONAR Corporation – đơn vị đầu tiên trên thế giới sản xuất máy MRI thương mại. Sản phẩm đầu tiên ra đời năm 1980, mở đầu cho kỷ nguyên ứng dụng MRI rộng khắp trong chẩn đoán y học. Trong suốt sự nghiệp của mình, Damadian cùng các cộng sự đã đăng ký 45 bằng sáng chế liên quan đến công nghệ MRI, góp phần quan trọng trong việc cải tiến và thương mại hóa thiết bị này trên toàn cầu.
Raymond Vahan Damadian không chỉ là một nhà khoa học, mà còn là một biểu tượng của tư duy tiên phong – kết hợp giữa khoa học cơ bản và ứng dụng lâm sàng để mang đến một bước tiến nhảy vọt trong y học hiện đại. Di sản mà ông để lại vẫn tiếp tục cứu sống hàng triệu người mỗi ngày nhờ vào hình ảnh MRI chính xác và an toàn.