1. Giới thiệu
Ignaz Philipp Semmelweis là bác sĩ sản khoa người Hungary, được tôn vinh là “Cha đẻ của kỹ thuật sát trùng hiện đại”. Ông là người đầu tiên phát hiện rằng rửa tay bằng dung dịch sát trùng có thể ngăn ngừa nhiễm trùng và tử vong sau sinh, một khám phá đơn giản nhưng đã cứu sống hàng triệu người trên toàn thế giới.
Dù bị phản đối trong suốt cuộc đời, tư tưởng của Semmelweis đã mở đường cho kỷ nguyên vô trùng trong y học – nền tảng cho phẫu thuật, sản khoa và điều trị hiện đại.
2. Cuộc đời và học vấn
Ignaz Semmelweis sinh năm 1818 tại Buda (Hungary, nay là Budapest), trong một gia đình người Đức. Ông theo học Y khoa tại Đại học Vienna (Áo) – trung tâm y học hàng đầu châu Âu thế kỷ XIX, nơi ông chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ nền y học lâm sàng và giải phẫu thực nghiệm.
Năm 1846, Semmelweis được bổ nhiệm làm trợ lý bác sĩ tại Khoa Sản – Bệnh viện Đa khoa Vienna (Allgemeines Krankenhaus), nơi ông bắt đầu quan sát các ca sốt hậu sản (puerperal fever) – căn bệnh gây tử vong hàng loạt ở phụ nữ sau sinh.
3. Vấn nạn tử vong sau sinh
Thời điểm đó, bệnh viện Vienna có hai khoa sản: Khoa I do các bác sĩ và sinh viên y khoa phụ trách, và Khoa II do các nữ hộ sinh điều hành. Tỷ lệ tử vong do sốt hậu sản ở Khoa I cao gấp 5 lần Khoa II (tới 18%). Semmelweis tiến hành so sánh có hệ thống và phát hiện nguyên nhân nằm ở bàn tay của các bác sĩ.
Các bác sĩ thường chuyển thẳng từ phòng khám tử thi sang phòng sinh mà không rửa tay, vô tình đưa vi khuẩn từ xác chết vào cơ thể sản phụ.
4. Phát hiện mang tính cách mạng
Năm 1847, sau khi người bạn thân Jakob Kolletschka chết vì nhiễm trùng sau vết thương mổ tử thi, Semmelweis nhận ra sự tương đồng giữa bệnh lý này và sốt hậu sản. Ông lập tức yêu cầu toàn bộ nhân viên rửa tay bằng dung dịch vôi clo (chlorinated lime solution) trước khi khám bệnh nhân.
Kết quả thật đáng kinh ngạc: tỷ lệ tử vong ở Khoa I giảm từ 18% xuống chỉ còn 1,3%, mức tương đương Khoa II. Đây là bằng chứng đầu tiên trong lịch sử y học cho thấy vệ sinh tay có thể phòng ngừa lây nhiễm chéo.
5. Cuộc chiến chống định kiến
Dù kết quả rõ ràng, phát hiện của Semmelweis vẫn gặp sự phản đối dữ dội từ giới y học đương thời. Nhiều bác sĩ cảm thấy bị xúc phạm khi bị quy kết “làm bệnh nhân nhiễm khuẩn vì tay bẩn”, và cho rằng giả thuyết của ông phi khoa học vì chưa có bằng chứng về vi sinh vật.
Semmelweis bị cô lập và mất chức tại Vienna. Năm 1861, ông xuất bản cuốn ‘The Etiology, Concept, and Prophylaxis of Childbed Fever’, nhưng tác phẩm bị phớt lờ. Đến cuối đời, ông rơi vào trầm cảm và qua đời trong bệnh viện tâm thần năm 1865, ở tuổi 47 – một cái chết đầy bi kịch của một thiên tài đi trước thời đại.
6. Di sản và vinh danh muộn màng
Sau khi Semmelweis qua đời, công trình của Louis Pasteur (vi sinh học) và Joseph Lister (phẫu thuật vô trùng) đã xác nhận tính đúng đắn trong phát hiện của ông. Tên tuổi của Semmelweis được phục hồi và vinh danh là người đặt nền móng cho kỹ thuật sát trùng và vệ sinh y tế hiện đại.
Ngày nay, ‘Ngày Rửa Tay Thế Giới’ (World Hand Hygiene Day) được tổ chức vào ngày 5 tháng 5 để tôn vinh di sản của ông. Nhiều trường đại học và bệnh viện trên thế giới mang tên Semmelweis, trong đó nổi bật là Semmelweis University (Budapest, Hungary). Nguyên tắc rửa tay của ông trở thành chuẩn vàng trong mọi quy trình y khoa.
7. Ý nghĩa đối với y học hiện đại
Khám phá của Semmelweis thể hiện ba giá trị cốt lõi của khoa học y học:
- Quan sát thực tế và đặt câu hỏi khác biệt.
2. Thử nghiệm và chứng minh bằng dữ liệu.
3. Kiên định với chân lý dù bị phản đối.
Ngày nay, mỗi khi bác sĩ, điều dưỡng hay sinh viên y khoa rửa tay trước khi khám bệnh, họ đang thực hành một nguyên tắc bắt nguồn từ Ignaz Semmelweis – người đã hy sinh cả sự nghiệp để bảo vệ sinh mạng con người.
8. Kết luận
Ignaz Semmelweis là tấm gương sáng về trí tuệ, lòng nhân ái và dũng khí khoa học. Dù bị chối bỏ khi còn sống, tư tưởng của ông đã thay đổi mãi mãi nền y học thế giới, mở ra kỷ nguyên vô trùng và cứu sống hàng tỷ sinh mạng. Như một lời tri ân: ‘Không có hành động nhỏ nào trong y học – bởi đôi bàn tay sạch có thể cứu cả một thế giới.’