Claudius Galen, còn gọi là Galen thành Pergamon, là một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất trong lịch sử y học phương Tây. Sinh sống vào thế kỷ thứ 2 sau Công nguyên, Galen là bác sĩ, nhà giải phẫu, nhà triết học và học giả người Hy Lạp. Những công trình của ông đã thống trị nền y học châu Âu và thế giới Hồi giáo trong hơn 1.400 năm, cho đến khi y học hiện đại bắt đầu phát triển vào thời Phục hưng.
Tiểu sử
-
Tên đầy đủ: Aelius/Claudius Galenus
-
Năm sinh – mất: khoảng năm 129 – khoảng năm 216 sau Công nguyên
-
Quê quán: Pergamon (nay là Bergama, Thổ Nhĩ Kỳ)
-
Nghề nghiệp: Thầy thuốc, nhà giải phẫu, nhà triết học
-
Triều đại phục vụ: Thầy thuốc riêng cho Hoàng đế La Mã Marcus Aurelius
Galen sinh trưởng trong một gia đình giàu có và được học hành bài bản. Ông bắt đầu nghiên cứu y học từ năm 16 tuổi, sau đó học tập tại các trung tâm y học nổi tiếng ở Smyrna, Corinth và đặc biệt là Alexandria – trung tâm tri thức lớn nhất thời đó.
Đóng góp y học
1. Giải phẫu học và sinh lý học
Do việc mổ xẻ thi thể người bị hạn chế, Galen chủ yếu dựa vào việc mổ động vật, đặc biệt là khỉ và lợn. Dù vậy, ông đã mô tả chính xác nhiều cấu trúc giải phẫu như dây thần kinh, thận, não và hệ thống tuần hoàn.
Đáng chú ý, Galen là người đầu tiên chứng minh rằng:
-
Não chứ không phải tim là trung tâm điều khiển cảm xúc và suy nghĩ.
-
Mạch máu chứa máu, không phải khí (như niềm tin phổ biến thời đó).
Tuy nhiên, ông cũng có những quan niệm sai lầm – ví dụ như cho rằng máu được tạo ra trong gan và lưu thông theo hai hệ tuần hoàn riêng biệt, không có chu trình khép kín.
2. Lý thuyết thể dịch (humorism)
Galen kế thừa và phát triển học thuyết “bốn thể dịch” từ Hippocrates: máu, đờm, mật vàng, mật đen. Ông tin rằng sức khỏe là sự cân bằng giữa bốn thể dịch này. Dù học thuyết này ngày nay đã lỗi thời, nhưng nó từng là nền tảng chẩn đoán và điều trị suốt hàng thế kỷ.
3. Dược học và điều trị
Galen cũng nổi tiếng trong việc bào chế thuốc, với hàng trăm công thức điều trị các bệnh thường gặp. “Thuốc Galenic” là thuật ngữ để chỉ những phương thuốc cổ truyền được điều chế từ thảo dược và nguyên liệu tự nhiên theo phương pháp của ông.
Di sản
Khoảng 500 tác phẩm của Galen đã được lưu truyền, mặc dù chỉ một phần trong số đó còn tồn tại nguyên vẹn. Các bản dịch tiếng Ả Rập và tiếng Latin về sau trở thành tài liệu giảng dạy chính trong các trường y ở châu Âu và thế giới Hồi giáo từ thế kỷ 9 đến thế kỷ 16.
Ảnh hưởng của Galen chỉ bắt đầu suy giảm khi các nhà khoa học như Andreas Vesalius, William Harvey và những nhà giải phẫu Phục hưng bắt đầu nghi ngờ và chứng minh nhiều sai sót trong mô hình y học của ông.
Kết luận
Dù mang nhiều giới hạn của thời đại, Claudius Galen vẫn được xem là một trong những “cột trụ” của y học cổ đại. Tư duy logic, tinh thần quan sát và phương pháp luận của ông đã mở đường cho sự phát triển của y học khoa học sau này.
“Y học không chỉ là một kỹ năng, mà còn là một triết lý sống” – Claudius Galen